6 Απριλίου 2017 greekdimo
Με αφορμή τον δημόσιο
διάλογο που διεξάγεται σχετικά με την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση
και την σφοδρότητα με την οποία κάποιοι συμπολίτες μας ισχυρίζονται πως θα ήταν
καλό (για ποιους άραγε;) να παραμείνουν οι πολίτες πολιτικά αποκλεισμένοι,
επανερχόμαστε ξανά στην πολύ ενδιαφέρουσα εργασία του Rolf Buchli.
«Στην απλούστερη του
μορφή, ένα σχήμα κατεστημένων –
αποκλεισμένων αποτελείται από δύο αλληλεξαρτώμενες ομάδες, οι οποίες συνδέονται
μεταξύ τους με μία σχέση κατεστημένων και αποκλεισμένων. Η ομάδα των κατεστημένων διαθέτει μεγαλύτερες
πηγές ισχύος από αυτές της ομάδας των αποκλεισμένων. Εντός της σχηματοποίησης αυτής αναδύονται
συγκεκριμένες συλλογικές εικόνες (όπως για παράδειγμα
εικόνες εμείς – αυτοί, τι είμαστε – τι είναι και τι οφείλουμε να είμαστε – τι
οφείλουν να είναι). Σχέσεις
κατεστημένων – αποκλεισμένων μπορούν να παρατηρηθούν όχι μόνο μεταξύ πολιτικών
και πολιτών αλλά σε όλους τους ιστορικούς χρόνους και όλα τα πεδία, όπως για
παράδειγμα οι ομάδες άντρες και γυναίκες, λευκοί και μαύροι, γηγενείς και
αλλοδαποί, παλιοί κάτοικοι και νεοαφιχθέντες.
Η κινητήρια
δύναμη στην δημιουργία κάθε σχήματος κατεστημένων – αποκλεισμένων είναι,
σύμφωνα με τον Ελίας, μία ανισορροπία ισχύος και οι κοινωνικές εντάσεις που
συνεπάγονται από αυτή.
Η ιδιαίτερη δυναμική των σχέσεων μεταξύ των δύο ομάδων πηγάζει από τους τρόπους
με τους οποίους αυτές συνδέονται και αλληλεξαρτώνται μεταξύ τους. Αλλαγές στην ισορροπία ισχύος παράγουν επίσης
αλλαγές στις εικόνες που έχουν οι ομάδες, τόσο όσο αφορά τον εαυτό τους, όσο
και όσο αφορά τους άλλους.
Σύμφωνα με
τον Ελίας, οι εικόνες – απεικονίσεις των ομάδων αποτελούν ιδιότυπα (sui
generis) κοινωνικά δεδομένα, παρά λογικά ή παράλογα συμπεράσματα. Διαθέτουν την δική τους αναπτυξιακή δυναμική
και με την σειρά τους επηρεάζουν τις σχέσεις ισχύος. Η εξέλιξη της ισορροπίας
δυνάμεων και αναπαραστάσεων (εικόνων) των ομάδων είναι δύο πλευρές, η υλική και
η νοητική αντίστοιχα, της ίδιας σχέσης κατεστημένων – αποκλεισμένων. Οι εικόνες
των ομάδων ασκούν συμβολική ισχύ (Πιέρ Μπουρντιέ) και επηρεάζουν τόσο την
διαμόρφωση της έξης (habitus [1]) όσο και την κατασκευή των θεσμών. Μακροχρόνιες αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ των
ανθρώπινων όντων συνδέονται με αλλαγές στην δομή της προσωπικότητας.
Η συμβολική ισχύς
είναι επικοινωνιακή ισχύς, αλλά το μοντέλο αυτό δεν αναφέρεται στην συνείδηση.
Συνδέεται με σχετικά σταθερές, σωματικές προδιαθέσεις, πέρα από λογικό
υπολογισμό και έλεγχο της επιθυμίας, λειτουργώντας με έναν σχετικά αυτόνομο
τρόπο. Η συμβολική ισχύς
εδράζεται στην ενσωμάτωση των σχέσεων εξουσίας. Είναι το
αποτέλεσμα μίας διαδικασίας εγκλιματισμού, η σχηματοποίηση μιας αντιστοιχίας
μεταξύ της τάξης των πραγμάτων και των αρχών της αντίληψης και της
κατηγοριοποίησης τους. Μεταξύ κοινωνικής πραγματικότητας και της εικόνας αυτής
της πραγματικότητας.
Αναφερόμενος σε αυτά,
ο Μπουρντιέ μιλά για μία πάλη κατηγοριοποίησης μέσω της οποίας παράγονται κοινές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας.
Ο Ελίας περιγράφει την ίδια
πάλη ως πάλη μεταξύ κατεστημένων και αποκλεισμένων, στην οποία η κυριαρχία, οι
εικόνες και οι φαντασιακές αναπαραστάσεις (απεικονίσεις της πραγματικότητας)
παίζουν καθοριστικό ρόλο.
Η συμβολική
ισχύς αναφέρεται σε ένα σύστημα κατηγοριοποίησης το οποίο οι κατεστημένοι και
οι αποκλεισμένοι αποδέχονται σε κάποιο βαθμό από κοινού και λειτουργεί υπέρ των
συμφερόντων των κατεστημένων. Η άσκηση της συμβολικής ισχύος βασίζεται στην
ύπαρξη κοινών αντιλήψεων. Η δημιουργία των κοινών αυτών αντιλήψεων είναι το
αποτέλεσμα μίας τεράστιας σε μέγεθος προσπάθειας – εργασίας (με κύριο φορέα το
κράτος και την οικογένεια), διαμέσου των οποίων το σώμα και το πνεύμα
διαμορφώνονται και αποδέχονται μία συγκεκριμένη τάξη κυριαρχίας, μέσω της
οποίας δυνάμεις και εντάσεις εν-σωματώνονται στα υπό εξέταση άτομα.
Μορφές ομάδων
κατεστημένων – αποκλεισμένων διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ τους και
εμφανίζονται κάτω από πολύ διαφορετικές συνθήκες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία μπορούν
να παρατηρηθούν σε όλες τις διαφορετικές αυτές μορφές:
- Οι περισσότερο ισχυρές ομάδες τείνουν να
στιγματίζουν τις λιγότερο ισχυρές. Τείνουν να αντιλαμβάνονται τους εξαρτώμενους
από αυτούς αποκλεισμένους ως άτομα με μικρότερη αξία από την δική τους και να
τους φέρονται αντιστοίχως.
- Η ομάδα των κατεστημένων τείνει πάντα να μονοπωλεί
τις ευκαιρίες για ισχύ και αναγνώριση, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές για
αυτούς.
- Αν η ισορροπία δυνάμεων ανατραπεί υπέρ των
αποκλεισμένων, είναι πιθανό να υπάρξει στιγματισμός των μελών της ομάδας των
κατεστημένων.
- Τα αίτια και το αποτελέσματα συγχέονται με
συστηματικό τρόπο.”
Από το βιβλίο Direct
Democracy in Europe. Developments and Prospects. VS Verlag 2007 (σελ. 71-73). Η έμφαση δική μας.
[1] Το habitus/έξη αποτελεί ένα σύνολο
ιστορικών κοινωνικών σχέσεων, πραγματωμένων στα πεδία που συναποτελούν το
κοινωνικό σύμπαν και ενσταλαγμένων εντός των ατομικών υποκειμένων υπό τη μορφή
νοητικών και σωματικών σχημάτων αντίληψης, αξιολόγησης και δράσης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου